دانشکده هنر و معماری

پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در رشته پژوهش هنر

موضوع:

تحلیلی بر تصویرسازی کتاب قابوسنامه و جایگاه آن در هنر دوران اولیه اسلامی

استاد راهنما :

دکتر محمد اعظم زاده

استاد مشاور:

دکتر فتانه محمودی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده:

نسخه تصویری قابوسنامه به عنوان یکی از نسخ با ارزش در هنر تصویرسازی دوران اسلامی ایران، در بطن خود تصاویری را شامل می شود که در کنار متن دستنویس آن، راهنمای خوبی برای درک مخاطب از پیام متن می باشد. این تصاویر دارای ویژگی پیام رسانی و روایت گری بالایی هستندکه از این لحاظ پیش از آن که جزء هنر نگارگری محسوب شوند نمونه ای مشخص از تصویرسازی در نظر گرفته می شوند چرا که با ویژگی های خاصشان در زمینه پویانمایی، می توانند در جرگه آثار ناب در هنر تصویرسازی کتاب ایران قرار گیرند. بدین منظور با توجه به لزوم تحقیقات منظّم و مدوّن در زمینه های مختلف اعم از تاریخچه موضوع و محتویات اثر بر اساس اصول و مبانی هنرهای تجسمی، در پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل تصاویر این کتاب با روش آیکونولوژی پانوفسکی پرداخته می شود که با بیان سوابق تاریخی وگذر از دو مرحله توصیف و تحلیل تصاویر به مرحله سوم که تفسیرهمه جانبه تصاویر می باشد، می پردازد. در این راستا، تطبیقی نیز با ویژگی های کلی هنر نگارگری ایران انجام پذیرفته است تا با درک شباهت ها و تفاوت های نحوه تصویرگری این اثر با مجموعه آن ویژگی ها، جایگاه واقعی آن در هنر نگارگری ایران مشخص شود. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد که این اثر با وجود قرار داشتن در حیطه زمانی اوایل اسلام در ایران، علاوه بر ارائه بسیاری از عناصر هنر اسلامی، در پاره ای موارد هم چنان شاخصه های خاص هنر باستان ایران را منعکس می کند علاوه بر این که شباهت هایی را نیز در نمایش بعضی از موضوعات و عناصر از هنر سرزمین های دیگر که از دیر زمانی ارتباطاتی با ایران داشته اند، نشان می دهد. همچنین نشانه هایی از تصاویر این کتاب در هنر تصویرگری دوره های بعد یعنی دوره ایلخانی وجود دارد که خود نشان دهنده جایگاه واقعی این اثر در تداوم و تکامل هنر نگارگری ایران می باشد. بر این اساس، در این پژوهش سعی شده است تا با تبیین ویژگی های کلی تصاویر قابوسنامه به پاره ای از سؤالات در زمینه مانند چگونگی ارزیابی نقوش تصاویر قابوسنامه در روند تکامل نگارگری ایران و تبیین جلوه های بصری مانند نحوه ترکیب بندی، فضاسازی، طراحی پیکره انسانی، حالات چهره و نیز نقش اندازی آرایه های تزیینی پاسخ داده شود.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسئله

یکی از مهمترین هنرهای اوایل اسلام در ایران، تصویرسازی متون ادبی و تاریخی است. از همان سال های اولیه، با الحاق ایران به سرزمین های اسلامی و گرویدن مردم به دین اسلام، تمام تجربیات هنری و سنّت های باستانی ایران در خدمت اسلام در آمد. با این وجود ایرانیان هیچ گاه تصویرسازی را وسیله شرح کامل عقاید دین مثل دنیای مسیحیت قرار نداده اند، چرا که بسیاری از موضوعات در زمینه هنر تصویرسازی در ایران در زمینه مسائل غیر دینی مانند علم و دانش، تاریخ و ادبیات نیز بوده است. اولین آثار تصویرسازی ایران در عصر اسلامی، به صورت نقوش در آثار معماری و اشیای مصرفی و سپس مصوّر سازی کتاب ظهور نمود که بعدها مسیر کمال خود را پیموده است. «در قرن دوم هجری هنر نقاشی بیش تر به تذهیب و تزیین قرآن اختصاص داشت اما با ترجمه کتب پهلوی و سانسکریت و یونانی به عربی از همین زمان مورد علاقه خلفا و بزرگان قرار گرفت و با استنساخ این ترجمه ها و زیبا ساختن کتاب ها که با تجمّل و تفنّن اشراف آن عهد همراه بود رغبت اهل علم و دانش را بر می انگیخته است» (قاضی احمد، گلستان هنر:24). بنابراین کتاب هایی که در اوایل اسلام مورد توجه برای تصویرگری بوده اند بیشتر موضوعات علمی و فنی را در بر می گرفته اند که مکتب نگارگری بغداد، به عنوان یکی از قدیمی ترین مکاتب نگارگری اسلامی در ابتدای حکومت خلفای عباسی، از این موضوعات غنی بوده است. دلیل قاطع برای این امر نیز این بوده که در ابتدای ورود اسلام به جهت منع مذهبی تصویرنگاری در این دوره، هنرمندان از ترسیم تصاویر انسانی خودداری می کردند اما پس از گذشت سه سده حضور اسلام، این ممنوعیت حساسیت کمتری یافت و حضور انسان و حیوان در کتاب های غیر مذهبی کاربرد یافت و به مرور، هنرمندان دوران اسلامی که در ابتدا اصول و روش همسایگان خود یا اقوامی که مذهب آن ها را پذیرفته بودند اقتباس کرده بودند این روش ها را جذب و به خدمت فرهنگ جدید خود در آورده اما خود نیز کم کم شیوه های جدیدی را پدید آوردند و از این زمان به بعد است که شاهد بروز و ظهور استعدادهای هنری هنرمندان مسلمان در جای جای سرزمین های اسلامی در عرصه های مختلف خصوصاً هنر کتاب آرایی هستیم. هنرمندان اسلامی ایران نیز که با پیشینه غنی هنری خود از دوران باستان به این عرصه پا نهادند در بسیاری موارد شیوه های کهن را سرلوحه کار خود قرار دادند و با تلفیق سنّت های دیرینه خود با اصول و موازین شرع اسلام، آثار در خور تأملی را به نمایش گذاشتند. از جمله کتب مصورشده در این دوران که فارغ از شیوه های هنری مکتب بغداد و در منطقه ای دورتر از این حوزه هنری با الهام از سنت های کهن به نگارش و مصورسازی در آمده است، نسخه دستنویس «قابوسنامه» بوده که حاوی تصاویری منحصر به فرد از حکایات روایت شده می باشد. «قابوسنامه» که به «اندرزنامه» نیز معروف است کتابی است که «امیر عنصرالمعالی» برای تعلیم و تربیت فرزندش «گیلانشاه» به رشته تحریر در آورده است و چون موضوع اصلی این حکایات پند و اندرز برای نسل بشر بوده است تصاویرش به طور کامل به موضوع های انسانی مربوط می باشد. وی نگارش این کتاب را طی سال های457 تا 462 ه ق به اتمام رسانیده که نسخه دست نویس آن در مدت کوتاهی پس از نگارش (یعنی در سال 483 ه ق) با 109 تصویر تدوین شده است. امروزه تصاویر این کتاب به عنوان قدیمی ترین نگاره های ایران اسلامی شناخته می شود و آن چنان خاص و ویژه می باشد که کمتر همانندی می توان برای آن ذکر نمود. بنابراین به دلیل اهمیت موضوع و با توجه با این که بررسی جلوه های تصویرسازی در کتاب قابوسنامه و تحلیل نقوش آن می تواند جایگاه واقعی این کتاب مصور را در هنر دوران اسلامی ایران مشخص کند روش آیکونولوژی پانوفسکی که با مطالعات تاریخی آغاز می کند و به تحلیل و تفسیر همه جانبه اثر می پردازد، در نظر گرفته شده است تا بدین ترتیب ارزش تصویری کتاب را در تداوم سنّت های باستانی و تکامل نگارگری ایران مشخص کند. این روش امروزه بهترین روش برای خوانش هر اثر تصویری می باشد که به خوبی در ردیف روش های کیفی قرار می گیرد و با توجه به موجود بودن نمونه های محدودی از این تصاویر، به واسطه تحقیقات پایه ای در هنر تصویرگری کتاب در ایران و جستجو در بخش های مختلف تصاویر به تبیین چگونگی شکل گیری این تصاویر و دلایل کاربرد نقش مایه های موجود در آن می پردازد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید

لینک بالا اشتباه است

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

       

:: بازدید از این مطلب : 613